Đi tìm perfect pangrams tiếng Việt

Đây là ghi chú thứ 3 của tôi về pangram tiếng Việt. Pangram là một câu hoặc một đoạn có nghĩa chứa tất cả các kí tự trong alphabet của một ngôn ngữ. Chẳng hạn câu: “The quick brown fox jumps over the lazy dog” trong tiếng Anh.

Trong ghi chú trước tôi đã viết rằng 3 câu lục bát đầu truyện Kiều (42 chữ) chính là một pangram tiếng Việt.

Trăm năm trong cõi người ta, chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau. Trải qua một cuộc bể dâu, những điều trông thấy mà đau đớn lòng. Lạ gì bỉ sắc tư phong, trời xanh quen với má hồng đánh ghen.

Tôi đã thử phác hoạ phương pháp để tạo ra một pangram, tuy nhiên kết quả của tôi còn dài (1 câu 17 chữ). Bạn @Tiếng Ta đưa ra một câu pangram đã rất gần với hoàn hảo:

Trường ở quê sạch và đẹp lắm do bố xây kĩ.

11 chữ, 31 kí tự, lặp 2 kí tự là a và ơ.

Nhưng làm thế nào để có 1 pangram hoàn hảo cho tiếng Việt? Tức là một pangram không lặp một kí tự nào.

Dưới đây tôi sẽ trình bày phương pháp để tạo ra một pangram hoàn hảo.

1. Cấu trúc tuyến tính của một âm tiết tiếng Việt

Cấu trúc một âm tiết tiếng Việt ở dạng đầy đủ nhất là C-V-C, (C= phụ âm, V= nguyên âm). Nguyên âm và thanh điệu luôn có mặt, phụ âm đầu và cuối có thể vắng. Ví dụ:

2. Các phương án của phụ âm

A. Các phụ âm sau trong tiếng Việt xuất hiện được ở cả đầu và cuối âm tiết:

M (mắm), N (nan), NG (ngang), NH (nhanh), P (pháp) , T (tốt), C (các), CH (chệch)

Để pangram không trùng lặp, các phụ âm này sẽ được đặt ở cuối âm tiết.

B. Các phụ âm sau trong tiếng Việt chỉ xuất hiện ở đầu âm tiết:

B, D, Đ, K (KH), L, Q, R (TR), S, V, X. (10 phụ âm)

Một pangram hoàn hảo sẽ gồm 10 chữ bao quát cả 10 phụ âm đầu này. Chúng ta có các phương án như sau:

Âm đầu: B, D, Đ, K, L, Q, R , S, V, X, âm cuối tương ứng là M, NG, P, T, CH.
Âm đầu: B, D, Đ, KH, L, Q, R , S, V, X, âm cuối tương ứng là M, NG, P, T, C.
Âm đầu: B, D, Đ, K, L, Q, TR , S, V, X, âm cuối tương ứng là M, NG, P, CH.
Âm đầu: B, D, Đ, KH, L, Q, TR , S, V, X, âm cuối tương ứng là M, NG, P, C.

Vì phụ âm đầu có thể vắng mặt, nên một pangram hoàn hảo có thể gồm 11 chữ, trong đó có 1 chữ không mang phụ âm đầu. Nhưng một pangram 11 chữ không thể tối giản như một pangram 10 chữ.

3. Các phương án của nguyên âm

Tiếng Việt có 12 chữ cái nguyên âm: A, Ă, Â, E, Ê, I, Y, O, Ô, Ơ, U, Ư, phân bổ cho 10 chữ thì chỉ có 2 khả năng sau:
a. 2 diphthongs, và 8 nguyên âm đơn. (diphthong = tổ hợp gồm 2 chữ cái nguyên âm)
b. 1 triphthong và 9 nguyên âm đơn. (triphthong = tổ hợp gồm 3 chữ cái nguyên âm)

Nếu là pangram 11 chữ, thì tách 1 diphthong thành 2 nguyên âm đơn là sẽ có đủ nguyên âm cho 11 chữ.

Lập bảng như sau để xem những cặp dipththongs nào có thể đi với nhau mà không gây trùng lặp chữ cái:

Chúng ta có thể tạo ra 222 tổ hợp 2 diphthongs và 8 nguyên âm đơn, cộng thêm 11 tổ hợp triphthongs, là có 233 tổ hợp vần không trùng lặp chữ cái. Tuy nhiên, ta không thể sử dụng hết cả 233 tổ hợp ấy được, vì có các trường hợp sau:

• Nếu chúng ta đã dùng một cặp dipththongs, ví dụ AO và IÊ, thì Y buộc phải đứng một mình, mà nó chỉ thể hiện là “Y” khi làm cả âm tiết (y = “nó”, hoặc trong các từ như ý kiến, ỷ lại.), vì các kết hợp với phụ âm, như tỷ, mỹ, đều là cách viết không phù hợp chuẩn chính tả. Bỏ các tổ hợp gây lẻ Y, chúng ta còn 60 tổ hợp vần.
• Phụ âm đầu Q đòi hỏi đi với tổ hợp Ux như UA (qua), UE (que) vân vân, vì thế phải loại bỏ các tổ hợp không chứa Ux. Chúng ta còn lại 27 tổ hợp như sau (riêng “quy” có thể viết là “qui”):

4. Việc cuối cùng là trò chơi ghép chữ, giữa 4 phương án về phụ âm và 27 phương án về nguyên âm, và phải lưu ý sao cho đủ 5 dấu thanh điệu. Nếu may mắn chúng ta sẽ có 27 câu perfect pangrams cho tiếng Việt.

Có một số điều kiện kết hợp rất cụ thể: Q luôn đi với Ux, các nguyên âm Ă, Â, ƯƠ, UYÊ bao giờ cũng phải có âm cuối, âm cuối NG không đi với âm chính I, Ê, âm cuối CH chỉ đi với âm chính I, Ê vân vân.

5. Một phương án:

Sắp lịch bay kèm rõ dở, về Quất Động xử. (Quất Động = địa danh)
Lịch bay dở, sắp rõ kém, về Quất Động xử.
Lịch bay kèm Quất, Động sắp rõ dở, về xử.
Động sắp lịch bay kèm Quất rõ dở, về xử.

(Âm đầu: B, D, Đ, K, L, Q, R , S, V, X, âm cuối M, NG, P, T, CH.
Vần: AY, Ă, UÂ, Ê, E, I, O, Ô, Ơ, Ư.
Thanh điệu: về, dở, rõ, quất, động)

Ngoại đề:

Tiếng Việt không khó để tạo ra một perfect pangram, vì số lượng kí tự nguyên âm nhiều hơn số lượng chữ ít nhất cần để bao quát tất cả phụ âm. Như trong tiếng Anh, chỉ có 6 kí tự nguyên âm a, e, i, o, u, y thì rõ ràng là không tránh được việc trùng lặp. Vậy nhưng người ta vẫn tìm cách để tạo ra perfect pangrams cho tiếng Anh, kết quả là thu được những câu rất kì lạ. Xin giới thiệu một câu dễ hiểu nhất trong số đó:

Mr. Jock, TV quiz PhD, bags few lynx

(Ông Jock, chuyên gia giải câu đố trên TV, chỉ săn được vài con linh miêu.)

Nếu không sử dụng các kí tự viết tắt, thì một câu perfect pangram tiếng Anh sẽ khó hiểu cỡ này:

Crwth vox zaps qi gym fjeld bunk. (The sound of a Celtic violin strikes an eastern spiritual forces-focused fitness center situated in a barren plateau of Scandinavia.)

(https://medium.com/@FallingForFallacies/all-perfect-pangrams-of-english-8c8d0f621bee)

Nguồn: https://www.facebook.com/notes/nguyen-dai-co-viet/%C4%91i-t%C3%ACm-perfect-pangrams-ti%E1%BA%BFng-vi%E1%BB%87t/10162860539405085/